Гӯсфанди зоти ҳисорӣ таърихи пайдоиши кӯҳна дошта, аз ҷиҳати аҳамияташ ба зотҳои ҳозиразамон тааллуқ доранд, ки дорои аломатҳои баръало намоёни маҳсулнокии гӯштию — равғанй мебошанд.
Ин зот ҳанӯз дар асрҳои VII-IX дар натиҷаи меҳнати якчанд насли мардуми тоҷик ба вуҷуд оварда шудааст.
Номи худро гӯсфанди зоти ҳисорй аз рӯйи минтақаи парваришаш “Ҳисор” гирифтааст, аз ин мавзеъ рамаи гӯсфандони ин зот ба бозорҳои шаҳрҳои Тирмиз, Бухоро, Самарканд, Қӯқанд, Қаршй ва дигар шаҳрҳо ронда мешудаанд.
Хусусияти фарқкунандаи гӯсфандони хисорй аз дигар зотҳои думбадор ин хоси сохти бадан, ҷуссаи бузург, думбаи калон, қобилияти зудраси, фарбеҳшавии хуби чарогохӣ, яъне қобилияти тез вазн гирифтан дар фарбеҳкунии чарогоҳй ва тобовари ба шароитҳои нигохдорї дар чарогоқҳои кӯҳӣ мебошад. Вазни зиндаи қӯшқорҳои зотї вобаста аз синну сол аз 115 то 185 кг-ро ташкил медиханд, дар дохили зот бошад, вазни зиндаи саршумори алоҳидаи қӯшқорхо то ба 196 кг мерасад.
Мешҳо бошанд ба хисоби миёна вазни зиндаашон аз 85 то 110 кг-ро ташкил медиҳанд, беҳтаринҳояшон 135 кг вазн доранд.
Гарчанде гӯсфандони зоти ҳисорї дар байни зотҳои думбадор аз ҳама вазни зиндаи зиёд дошта бошанд ҳам, иқтидори ирсиашон ханӯз ҳам боқӣ мондааст. Масалан аз таърихи парвариши гӯсфандони хисорї маълум аст, ки вазни зиндаи қӯчқорҳои алоҳида 200 кг ва баландии то ёл қариб 1 — метрро ташкил медиҳад. Қӯшқорҳои 5-6 моҳа 60-65 кг вазн
дошта, чорвои бӯрдоқикардашуда 40-45 кг равғани думба медиҳад, ки ягон хел бӯй надорад. Вазни ҳосилшудаи чорвои алоҳидаи бӯрдоқикардашуда 105 — 110 кг- ро ташкил медиҳад.
Аз рӯи нишондоди вазни зиндаи калонтарин, нишондиқандаҳои баланди гӯштию равғанӣ, қобилияти зудрасӣ, инчунин мутобиқ шудан ба шароитҳои душвори нигохдории дар чарогоҳҳои кӯҳй шӯҳрати ҷаҳонй пайдо кардаанд.
Дар натиҷаи аз тарафи олимон ва мутахассисони соҳа гузаронидани таҳқиқотҳои мақсадноки илмї бо мақсади ташаккул додани сифатҳои зотї ва махсулнокии ин зот типи «фархорӣ»-и гӯсфандони ҳисорӣ бавуҷуд оварда шудааст. Ин тип дар рӯйхати ба қайдгирии давлатии дастовардҳои селексионии Кумитаи давлатии ихтироот ва кашфиёти СССР соли 1989 ба қайд гирифта шудааст.
(Фармони №58 -П.К.-2 аз 2-юми августа 1989). Гӯсфандони типи нави заводї бо вазни зиндаи калон фарк мекунанд, вазни зиндаи қӯшқорҳои наслдех ба хисоби миёна 135-140 кг, мешҳо 85-90 кг, баррахои нарина дар 4,5-5,0 моҳагй 45-50 кг ва модинаашон бошад 40-45 кг вазни зинда доранд, дар синни 1,5 солаги бошад, мутаносибан 85 ва 72 кг. Ин имконият медиҳад, ки аз ҳар як cap меш ба хисоби миёна то 50 кг гӯшт ба ҳисоби вазни зинда истеҳсол карда шавад. Бо назардошти он, ки ин гӯсфандон муддати дуру дароз худ ба худ инкишоф ё афзоиш дода шуда, дар шароити подаи махдуд парвариш карда мешуданд, гӯсфандони тапи нави заводи қобилияти хуби ба мерос додани нишон-диҳандахои баланди хоҷагидорию фоидаовари худро дошта, ба таври васеъ дар бехтар кардан ва баланд бардоштани сифатҳои маҳсулнокии зоти ҳисорӣ ва дигар зотҳои гӯшту равғандехи Ҷумхурии Тоҷикистон ва кишварҳои хамсояи Осиёи Марказию Қазоқистон истифода бурда мешаванд.
Дар шароити муосир корҳои илмӣ-таҳқиқотй ва селексиониву зотпарварӣ барои ба вуҷуд овардани типи нави “шаҳринавї”-и гӯсфандони ин зот бо се авлод идома доранд. Типи офаридашаванда дорои чунин нишондодҳои маҳсулнокї мебошад: вазни зиндаи қӯшқорбаррахо дар синни 4,5-5,0 моҳаги 50-55 кг, баррахои мода 40-42 кг ва дар синни 1,5 солагй бошад, мутаносибан 80-95 кг ва 65-75 кг-ро ташкил медиханд.
Саршумори бехтарини гӯсфандони зоти хисорй дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар КВХ-и зотпарварии «Ҳисор»-и н.Фархор, КВД-и зотпарарии «Зотпарвар» ш.Ҳисор, Кооператиавии истеҳсолии зотпарварии «Дилшод-Б»-и н. Варзоб ва «Дошмандї»-и н. Файзобод, Парваришгохи давлатии зотпарварии Шаҳринав инчунин дар аксари хоҷагихои шахсию фермерї парвариш карда мешавад.
